Ο νέος καπιταλισμός, έχει μετατρέψει τον καταναλωτή της πραγματικότητας σε καταναλωτή της δυνατότητας (που δεν καλύπτει τις πραγματικές του ανάγκες, αλλά αναζητεί τις δυνητικές).
Οι οιωνοί - αφορισμοί, λοιπόν, το λένε καθαρά: Στη συνέχεια του παλαιού τύπου καταναλωτισμού της υπερβολής και της σπατάλης που περιγράψαμε εκτενέστερα στο προηγούμενο άρθρο, αναπτύσσεται ήδη ένας πιο εκλογικευμένος, συνειδητοποιημένος, εκλεκτικός καταναλωτισμός που έχει να κάνει με τις πραγματικές και το σπουδαιότερο, με τις ατομικές, τις μοναδικές ανάγκες του κάθε καταναλωτή. Αυτές ακριβώς που λειτουργούν και ως στοιχεία αυτοπροσδιορισμού του ατόμου.
Μέσα από την ανώφελη επιθυμία για ό,τι επιθυμούν οι άλλοι -και μάλιστα μόνο και μόνο επειδή το επιθυμούν οι άλλοι, σήμερα δεν στερούμαστε απλώς το δικαίωμα στην απλότητα, αλλά ξεχνάμε ακόμα και την ύπαρξή της.
Το αυτονόητο βαφτίζεται εκκεντρικό ή γραφικότητα και εμείς παραιτούμαστε από την επιδίωξή του.
Πόσοι π.χ. θα τολμούσαν να ζητήσουν ένα κινητό που να κάνει μόνο αυτό που λέει το όνομά του, δηλαδή να κάνει και να δέχεται τηλεφωνικές κλήσεις. Και τίποτα άλλο. Καμία δηλαδή από τις πολλαπλές υπηρεσίες, που ενσωματώνει και τις οποίες όλοι αγοράζουμε αλλά λίγοι χρησιμοποιούμε.
Πρέπει κανείς να είναι πλούσιος, όχι σε χρήματα, αλλά σε αυτοπεποίθηση, σε παιδεία, σε αρχές, σε παράδοση για να έχει την πολυτέλεια να ζει απλά. Να μη νιάζεται π.χ. ποιος υπογράφει τη βαλίτσα του. Ή να μην επιλέγει την παρέα του ανάλογα με το αυτοκίνητο που οδηγεί.
Αυτή λοιπόν η αυτοπεποίθηση αναζητείται μέσα από τα ούτω καλούμενα νέα καταναλωτικά πρότυπα, ή μάλλον νέα "καταναλωτικά φυσιολογικά" ("new normals" στη γλώσσα της παγκοσμιοποίησης). Καταγράφω παρακάτω μερικά:
- Όλα δείχνουν ότι θα πάψουμε πλέον να έχουμε την υποτιθέμενη ψυχωφελή τακτική έξοδο -βόλτα για ψώνια. Μια βόλτα με χαρακτηριστικά αυτοσκοπού, όπου κατέληγε κανείς να ψωνίζει, μαζί με τα αναγκαία, και ανθεκτικά τρόφιμα που θα ξεχαστούν στα ράφια της κουζίνας, ρούχα που δε θα φορεθούν ή σκεύη και εργαλεία, που δεν θα χρησιμοποιηθούν ποτέ.
- Αντίθετα, επιβεβλημένες πρέπει να θεωρούνται οι τακτικές επισκέψεις μας στην αγορά, αλλά για άλλους λόγους. Ο νέος ορθός τύπος καταναλωτή, είναι αυτός που περιβάλλει με σοβαρότητα το δικαίωμα επιλογής, περισσότερο από το αντικείμενο της επιλογής. Το άτομο που τιμά τις επισκέψεις του στην αγορά ως δημόσια έκφραση της ειδημοσύνης του, κατά τον Ζ. Μπάουμαν. Το να είναι κάποιος δεξιοτέχνης της κατανάλωσης πρέπει να είναι πλέον μια ποθητή επιβράβευση.
- Καιρός να επαναπροσδιορισθεί ο ρόλος της νοικοκυράς. Παλαιότερα, πίσω από τις βασικές καταναλωτικές αποφάσεις, βρισκόταν πάντα η αφέντρα, η κυρίαρχος του σπιτιού. Εκπρόσωπος αυτού που οι άγγλοι οικονομολόγοι κοινωνιολόγοι έχουν ονομάσει moral economy of the home-ηθική οικονομία της οικογενειακής εστίας. Δεν λέμε ότι είναι καιρός να επανεμφανιστεί δίκην θεσμού, όπως παλαιά, αλλά ότι θα ήταν απαραίτητο, πολλές από τις σημερινές κυρίες του σπιτιού να αρχίσουν να μαθαίνουν τις τιμές, τουλάχιστον των βασικών καταναλωτικών αγαθών.
Η αξία χρήσης, ως βασικό κριτήριο των αγορών μας πρέπει να αποκατασταθεί.. Τα τελευταία χρόνια οι καταναλωτές δένονται τόσο λίγο με αυτά που αγοράζουν. Mε συμπεριφορά επικίνδυνα νηπιώδη, αρκούνται σε ό,τι αυτά συμβολίζουν. Έχουν παραιτηθεί από την αναζήτηση χρηστικών αντικειμένων που να έχουν θέση στη ζωή τους. Που να ζουν με αυτά. Που να τους βοηθάνε στην οργάνωση ή την απόλαυση της καθημερινότητάς τους.
Που θα τους αναβαθμίζει την ποιότητα του ελεύθερου χρόνου τους. Η ποιότητα της καθημερινότητας είναι ένας σπουδαίος δείκτης εσωτερικής ισορροπίας. Και φυσικά, άξιος αυτής δικαιούχος είναι μόνο ο αυτεξούσιος, ο αυτάρκης άνθρωπος που χαίρεται αυτά που έχει.
Το περιττό δεν είναι πάντα εξοβελιστέο. Αρκεί βεβαίως να είναι αληθινό. "Η διάκριση ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο είναι πιο βαθιά από ό,τι εκείνη ανάμεσα στο περιττό και το ουσιώδες". Δεν είναι πάντοτε ματαιόδοξο αυτό που μας έλκει π.χ. προς το ωραίο. Δεν πρέπει να νιώθουμε ενοχές για ασυνήθιστες προσωπικές προτιμήσεις μας, ακόμα και για τις πιο άνισες απ΄ αυτές. Αρκεί αυτές να μας βοηθάνε να δημιουργούμε, να νιώθουμε καλά, να επικοινωνούμε, να εκφραζόμαστε, να αρέσουμε. Αρκεί, η επιλεκτική, η εξαιρετική, η χωρίς εμφανές χρηστικό αποτέλεσμα κατανάλωση αυτής της μορφής, να μας δίνει την ευκαιρία για μια δημιουργική ανάπλαση ενός περισσότερο αξιοπρεπούς, ειλικρινούς και αληθινού εαυτού. Σε μια ανάδειξη, δηλαδή, "του μέσα μας πλούτου".
Ενας κοινωνικός θεσμός που έχει εκτραπεί από τον προορισμό του είναι το Δώρο. Απόρροια της κοινωνικής οργάνωσης, το δώρο, από συμβολική έκφραση της αρχής της αμοιβαιότητας και της εκτίμησης, ξεστράτισε σε αγοραίους δρόμους, όπου ενεδρεύει η παθολογική συμπεριφορά. Έχουμε ξεχάσει ότι στο δώρο το μόνο που πιάνει τόπο είναι ο χρόνος που του αφιερώσαμε. Ο παραλήπτης το καταλαβαίνει αυτό. Και το εκτιμά. Ας απομακρυνθούμε λοιπόν από συνήθειες όπως η ξιπασιά τού ακριβού-του μπουκώματος δηλαδή, ή η βολικότητα τού "ας το αλλάξει αν δεν του αρέσει". Τέτοιοι χειρισμοί ακυρώνουν και τη φύση του δώρου και τη χειρονομία μας.
Κεντρικό σημείο της καταναλωτικής συμπεριφοράς πρέπει πλέον να είναι η αναζήτηση του καλύτερου συσχετισμού ποιότητας και τιμής, με βάση ότι, τιμή είναι αυτό που πληρώνουμε και αξία αυτό που παίρνουμε. Η υψηλή ποιότητα δεν αρκεί από μόνη της, ούτε βεβαίως η χαμηλή τιμή. Επιτυχία και χαρά μας πρέπει να είναι να βρίσκουμε εξαιρετικά προϊόντα στη σωστή τιμή.
Θα είναι, τελικά, η αλλαγή της καταναλωτικής μας συμπεριφοράς ένα από τα οφέλη που θα μας μείνουν όταν η κρίση θα έχει περάσει;
Υπάρχουν δύο φόβοι γι΄ αυτό. Ο πρώτος: Να αποδειχθεί αληθινό ότι, η διαχείριση, η χαλιναγώγηση καλύτερα, της ελευθερίας "για" (υπερκατανάλωση) που χαρακτηρίζει την εποχή μας, είναι πιο δύσκολο πράγμα από τον αγώνα για την ελευθερία (απελευθέρωση) "από" τη στέρηση των προηγούμενων αιώνων, ακόμα και των τελευταίων δεκαετιών.
Και ο δεύτερος, ότι η συζήτηση για μεταστροφή στην καταναλωτική συμπεριφορά της κοινωνίας είναι απλώς άμεσα συνδεδεμένη με την πρωτοφανή κρίση που βιώνουμε και ως εκ τούτου δεν έχει ακόμη προφτάσει να αποκρυσταλλώσει τα χαρακτηριστικά μιας δομημένης και επαρκώς συγκροτημένης στάσης, που θα την έκανε ανθεκτική στο χρόνο.
* Ο κ.Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο: "Και οι Μάνατζερ έχουν ψυχή... ", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επτάλοφος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου